W dzisiejszych czasach dzieci coraz mniej się ruszają. Wiele z nich zamiast zabawy na świeżym powietrzu wybiera komputer i telefon. Oczywiście wszystko ma swoje wady i zalety. Niestety brak ruchu może prowadzić do gromadzenia się tkanki tłuszczowej. Tutaj dowiecie się, jakie konsekwencje zdrowotne wynikają z nadwagi i otyłości w młodym wieku. Doradzę Wam, jak chronić swoje dziecko przed tego typu schorzeniami. Pomogę także ocenić jego stan zdrowia i polecę kilka niezbędnych badań. Oczywiście na koniec poznacie też narzędzia do walki z nadwagą i otyłością.

Otyłość u dzieci. Skąd się bierze i jak z nią walczyć?

Otyłość a nadwaga

Jaka jest różnica pomiędzy nadwagą a otyłością? Kiedy zaczyna się otyłość? Zarówno nadwaga, jak i otyłość są zaburzeniami gospodarki energetycznej w organizmie. Oba uznawane są za choroby. To palący problem wymagający działania, zapewniającego powrót do zdrowia. Nadwaga pojawia się, gdy organizm zgromadzi nadmiar tkanki tłuszczowej. Jeśli nie zostanie to zahamowane, a masa tkanki tłuszczowej dalej rośnie, młodemu człowiekowi zagraża otyłość. Szczególnie groźna dla zdrowia jest otyłość brzuszna. Rozpoznaje się ją, gdy nadmiar tkanki tłuszczowej zgromadzony jest w rejonie jamy brzusznej. Aby oszacować, czy masa ciała jest prawidłowa, pomocny będzie wskaźnik masy ciała (BMI). Jest to stosunek masy ciała do wzrostu i oblicza się go z następującego wzoru:

Jak rozpoznać otyłość u dzieci?

Znając już BMI dziecka, możemy orzec, czy masa ciała jest w normie, stwierdzić niedowagę, nadwagę lub otyłość. Ryzyko nadwagi i otyłości odczytujemy w oparciu o siatki centylowe. Dostosowane są one do płci oraz wieku dziecka. Biorąc pod uwagę wskaźnik BMI możemy określić, czy masa ciała mieści się w prawidłowym przedziale. Każdy centyl odpowiada 1% grupy badanej. Jak to interpretować? Załóżmy, że wynik dziecka znajduje się w 40 centylu. Oznacza to, że 40% rówieśników tej samej płci ma taki sam lub niższy wskaźnik BMI. Natomiast pozostałe 60% ma większą masę ciała. Takie dziecko ma zatem prawidłową masę ciała, z drobną tendencją do niedowagi.

Wynik w przedziale 90-97 centyla oznacza nadwagę, a powyżej 97 – otyłość. W obu przypadkach należy podjąć działanie. Nadwaga u dziecka to czerwona lampka, że potrzebna jest odpowiednia dieta. Możecie spróbować rozwiązać problem samodzielnie lub skontaktować się ze specjalistą. Oprócz diety powinniście zastanowić się także nad zmianą trybu życia dziecka. Stopniowe zwiększanie aktywności fizycznej zdecydowanie ułatwi walkę z nadwagą.

Po obliczeniu wartości BMI można określić stan fizjologiczny organizmu dziecka na podstawie tabeli. Jednak dokładniejszą diagnozę uzyskacie korzystając z siatki centylowej. Tabela przedstawia sprawę w pewnym uproszczeniu. Dobrze sprawdzi się u osób dorosłych, ale u dzieci sytuacja zmienia się dynamicznie. Dla dziecka w wieku 10 lat BMI równe 20 będzie oznaczało nadwagę, a dla 16-latka wagę prawidłową.

Jak widzicie w powyższej tabeli, stopień otyłości określa, jak bardzo choroba jest zaawansowana. Im większa masa ciała, wynikająca z nagromadzenia tkanki tłuszczowej, tym wyższy stopień otyłości. Wraz z rosnącą masą ciała pogarsza się stan zdrowia, chorujących na nadwagę i otyłość osób. Dodatkowo zwiększa się stopień ryzyka pojawienia się chorób towarzyszących. Dla oceny stanu zdrowia wykorzystuje się również wskaźnik WHR (stosunek obwodu talii do bioder). Pozwala on ocenić, czy w wyniku gromadzenia się tkanki tłuszczowej powstała otyłość brzuszna. Ten rodzaj otyłości związany jest z jeszcze większym ryzykiem zaburzeń metabolicznych i chorób sercowo-naczyniowych.

Przyczyny otyłości u dzieci

Tkanka tłuszczowa odkłada się w organizmie, kiedy dziecko spożywa nadmierną ilość kalorii. Co wpływa na skłonność do przejadania się? Otyłość jest zaburzeniem stanu zdrowia, którego przyczynami są czynniki genetyczne i środowiskowe. Uważa się, że genetyka odpowiada za powstawanie zaburzenia w 40%. A zatem pozostałe 60% zależy od środowiska. Geny są przede wszystkim odpowiedzialne za budowę ciała i tempo przemiany materii. Wynika z tego zatem skłonność do gromadzenia tkanki tłuszczowe oraz odczuwanie łaknienia. Są to aspekty, z którymi nie da się wiele zrobić. Należy zdawać sobie z nich sprawę i odpowiednio dostosować tryb życia. Nawyki żywieniowe, stopień aktywności fizycznej, dostępność jedzenia i jego jakość są już czynnikami, które możecie modyfikować.

Nawyki żywieniowe

Dieta rodzica ma ogromne znaczenie dla sposobu, w jaki uczy się odżywiać dziecko. Dzieci od najmłodszych lat uczą się od rodziców poprzez naśladowanie. Dzieje się tak również w przypadku nawyków, postaw i zachowań żywieniowych. W dodatku to rodzic jest osobą odpowiedzialną za dostępność i różnorodność pożywienia w domu. Niezdrowe nawyki żywieniowe opiekunów dziecka są bardzo istotną przyczyną powstawania nadwagi u młodego pokolenia. Nauka nawyków żywieniowych zaczyna się we wczesnym dzieciństwie.

Znaczenie ma to, jakie pokarmy zaczyna jeść dziecko, kiedy matki przestają karmić je piersią. Jeśli małe dziecko stosunkowo wcześnie zaczęło jeść spore ilości słodyczy, trudniej będzie je odzwyczaić od wysokokalorycznych przekąsek w późniejszym okresie życia. Mimo wszystko, możemy naprawiać nawyki żywieniowe dzieci zmieniając swoje. Tak, aby nasza pociecha mogła czerpać wzór ze swoich rodziców, niezależnie od tego ile ma lat.

Dostępność jedzenia

Dieta młodzieży przeważnie odbiega od norm zdrowego odżywienia. Wynika to z łatwej Dieta młodzieży przeważnie odbiega od norm zdrowego odżywienia. Wynika to z łatwej dostępności produktów zawierających dużą ilość kalorii. Problem ten może się pojawić także w domu. Gdy w szafce zawsze znajdują się batoniki, czipsy, cukierki itp., dziecko będzie po nie sięgać. Badania wskazują, że dostępność warzyw w domu wpływa pozytywnie na kształtowanie zdrowych nawyków żywieniowych. Chodzi tu o obrane i pokrojone warzywa gotowe do spożycia, przechowywane np. W lodówce.

Poza domem dostępność żywności kształtowana jest przez normy społeczne. W ostatnich latach obserwuje się znaczny wzrost odsetka osób z nadwagą i otyłością. Bardziej popularne stały się lokale gastronomiczne, oferujące dania typu fast food lub słodkie desery. Pomimo wycofania słodyczy ze sklepików szkolnych, kupić je można na każdym rogu. Dzieci korzystające z usług sklepików rzadziej decydują się na zjedzenie zbilansowanego posiłku w stołówce szkolnej. Wpływa to na większe ryzyko wzrostu wskaźnika BMI.

Obecność urządzeń elektronicznych w życiu dzieci

Spożywanie posiłków podczas gry na komputerze lub oglądania kreskówek wpływa w zły sposób na zdrowie dziecka. Problem wynika z braku możliwości skupienia się na spożywaniu posiłku. Nierzadko pełnowartościowy posiłek zastępują gotowe, przetworzone produkty. Dziecko je szybko i kompulsywnie. Z czasem prowadzi to do trudności w odczuwaniu satysfakcji ze zjedzonego posiłku. Powstaje także potrzeba spożywania coraz większej ilości pożywienia. Podczas gry lub oglądania telewizji dzieci często sięgają po niezdrową żywność, jak słone i słodkie przekąski.

Niska aktywność fizyczna

Od wielu lat aktywność dzieci i młodzieży spada. Łatwy dostęp do komunikacji miejskiej i powszechność aut wpływają na mniejszy udział aktywnych form przemieszczania się. Dzieci w drodze do szkoły rzadziej spacerują czy jeżdżą na rowerze. Współcześnie zauważa się większy udział nieaktywnych form relaksu (np. gra na komputerze, telewizja) w spędzaniu czasu wolnego przez dzieci. Poza ograniczeniem czasu na aktywność fizyczną odpoczynek w obecności technologii wpływa niekorzystnie na dietę. Problem wynika ze zmiany wzorców kulturowych oraz postępu technologicznego. Zmiana postawy dotyczącej zabawy w czasie wolnym wpływa na osłabienie sprawności fizycznej dzieci. Niska sprawność fizyczna demotywuje dzieci do aktywnego spędzania czasu. Wpływa to na mniejsze zaangażowanie w lekcje wychowania fizycznego i pozaszkolne zajęcia sportowe. Powstaje błędne koło, które prowadzi do nadwagi i otyłości. 

Konsekwencje otyłości dziecięcej

Otyłość to choroba niosąca za sobą daleko idące konsekwencje zdrowotne. Spowodowane przez nią zaburzenia dotyczyć mogą wielu układów narządów. Nawet po wyleczeniu otyłości jej konsekwencje odczuwalne mogą być do końca życia. Dotyczą one ogólnego stanu zdrowia, jakości życia i funkcjonowania w sferze społecznej. Zaburzenia związane z otyłością w wieku dziecięcym przenoszą się na wiek dorosły. Jeśli rozpoznaje się ją w wieku 6 lat, wówczas ryzyko zachorowania u dorosłego wynosi 25%. Gdy choroba obecna jest w wieku 15-17 lat, prawdopodobieństwo jej wystąpienia w dorosłości wzrasta do 75%. Nadwaga i otyłość mogą przyczynić się do wystąpienia nadciśnienia tętniczego u dzieci. Badania dowodzą, że dzieci z masą ciała powyżej 95 centyla chorują na nadciśnienie 5 razy częściej. Nadwaga w wieku rozwojowym przyczynia się także do zwiększenia masy lewej komory mięśnia sercowego.

Nieprawidłowa dieta i otyłość może także wywoływać zaburzenia metabolizmu węglowodanów. U dzieci z nadwagą występuje ryzyko pojawienia się zmian poprzedzających cukrzycę typu 2 – insulinooporność i hiperinsulinizm. Ponadto, młode osoby z nadwagą mogą zachorować na dyslipidemię. Szczególnie niekorzystny profil lipidowy obserwuje się u młodzieży z otyłością brzuszną. Powyższe problemy mogą prowadzić do zachorowania na zespół metaboliczny. Zaburzenie to rozpoznaje się u 10-60% otyłych dzieci. Osoby nim dotknięte mają znacznie wyższe ryzyko chorób serca, miażdżycy, cukrzycy, uszkodzenia wątroby i nerek.

Otyłość wśród dzieci predysponuje je do zachorowania na obturacyjny bezdech senny. Osoby otyłe chorują 6 razy częściej w porównaniu do osób szczupłych. Bezdech zwiększa ryzyko pojawienia się problemów sercowo-naczyniowych. Może też być przyczyną pogorszenia wyników w nauce. Zaburzenie oddychania z powodu otyłości obniża ogólną jakość życia dziecka. Są również badania, których autorzy wskazują na nadwagę jako czynnik sprzyjający zachorowaniu na astmę oskrzelową.

Nadmierna masa ciała ma bardzo silny negatywny wpływ na układ kostno-szkieletowy. Częstymi powikłaniami otyłości dziecięcej są koślawość kolan, skolioza, bóle kręgosłupa i płaskostopie. Nie zapominajmy, że nadwaga u dzieci jest także przyczyną problemów emocjonalnych. Nawet podczas edukacji przedszkolnej otyłe dziecko może stać się obiektem kpin ze strony rówieśników. Dzieci z nadwagą są odrzucane podczas zabawy. Rówieśnicy częściej oceniają je jako nieszczere, leniwe i mniej inteligentne. To podejście może być zaskakujące, jednak wywiera niszczący wpływ na psychikę dziecka. Dzieci z nadwagą mają częściej niską samoocenę. Są bardziej samokrytyczne i mniej pewne siebie. To z kolei może być przyczyną gorszych wyników w nauce i utrudniać prawidłowy rozwój młodego człowieka.

Konsekwencje otyłości dziecięcej w dorosłym życiu

Przede wszystkim otyłość w wieku dziecięcym skutkuje nadmierną masą ciała również po osiągnięciu dorosłości. Ryzyko, że choroba nie ustąpi po okresie dojrzewania rośnie wraz z wiekiem. Otyłe dzieci w wieku 1-2 lat mają zaledwie 1,3-krotnie większą szansę, że staną się otyłymi dorosłymi. Gdy młody człowiek ma nadwagę w wieku 15-17 lat, wówczas już 17-krotnie częściej cierpi na nią jako dorosły. 

Okres, gdy organizm obciążony jest nadmiarem tkanki tłuszczowej wpływa na tempo "zużywania się" praktycznie wszystkich układów narządów. Nadwaga u dzieci jest czynnikiem zwiększającym ryzyko udaru mózgu, miażdżycy, choroby niedokrwiennej serca. Dorośli, którzy chorowali na otyłość jako dzieci mogą częściej chorować na cukrzycę, dyslipidemię lub zespół metaboliczny. Powikłania otyłości, które pojawią się w wieku młodzieńczym często przenoszą się także na dorosłość. Cukrzyca wywołana otyłością u dziecka towarzyszy choremu już do końca życia. Płaskostopie czy skolioza wymagają wielu lat leczenia. Zaburzenia emocjonalne mogą mieć wpływ na jakość życia jeszcze długo po zakończeniu dojrzewania.

Jakie wykonać badania?

Po wykryciu u dziecka nadwagi, należy wykonać kilka badań. Pozwolą dokładnie ocenić stan zdrowia dziecka i zagrożenie chorobami będącymi powikłaniem nadmiernej masy ciała. Obowiązkowo należy wykonać:

• Pomiar ciśnienia tętniczego;
• Pomiar obwodu talii i bioder (określenie współczynnika WHR);;
• Badanie krwi: glukoza, profil lipidowy, aktywność aminotransferaz;
• Badanie stężenia kwasu moczowego (diagnostyka zespołu metabolicznego).

Dodatkowo, aby ocenić przyczynę choroby warto wykonać:

• Profil tarczycowy (diagnostyka w kierunku zaburzeń hormonów tarczycy);
• Badanie poziomu leptyny.

Jeśli BMI dziecka mieści się w przedziale 85-90 centyla, należy monitorować jego wagę oraz ciśnienie tętnicze. Wskazane jest również raz w roku wykonać badania profilu lipidowego i glukozy we krwi.

Jak zwalczyć otyłość dziecięcą?

U dzieci z nadwagą i otyłością najważniejsza jest zmiana nawyków żywieniowych. Odpowiednia dieta jest podstawą leczenia. Aby zminimalizować ryzyko powikłań najważniejsza jest redukcja masy ciała. Zanim zaczniecie mobilizować dziecko do odchudzania, warto zasięgnąć rady dietetyka. Świetnie, jeśli będzie to osoba specjalizująca się w leczeniu otyłości u dzieci. Doradzi Wam, jakich produktów należy unikać, a jakie wprowadzić do diety. Poza świadomym wyborem produktów, ważna jest też praca nad nawykami żywieniowymi. W leczeniu dzieci z nadwagą cenne może okazać się także wsparcie psychologa. Warto również znać kilka podstawowych błędów w odchudzaniu.

Poza właściwą dietą ważne jest wykonywanie aktywności fizycznej. Niestety nadmierna masa ciała może być przyczyną kontuzji podczas ćwiczeń. Jeśli dziecko wcześniej nie miało styczności z ćwiczeniami, aktywność należy wprowadzać powoli i ostrożnie. Powinniście wiedzieć, jak prawidłowo zacząć ćwiczyć. Świetnym pomysłem na początek są np. spacery lub pływanie. Podczas pływania stawy nie są nadmiernie obciążane. Dlatego jest to bardzo dobry wybór dla osób z nadwagą. Niestety takie osoby często wstydzą się chodzić na basen. W takim wypadku warto poszukać innych form aktywności. Niekoniecznie muszą to być zajęcia grupowe. Może to być np. jazda na rowerze lub trening w domu.

Podsumowanie

Mam nadzieję, że dzisiaj uświadomiłem część z Was, o jak poważnym problemie rozmawiamy. Nadwaga i otyłość to stan zagrażający zdrowiu, a nawet życiu. Może skutkować groźnymi powikłaniami i obniżyć komfort życia dziecka. Konsekwencje nadwagi i otyłości dziecięcej mogą być odczuwalne także w dorosłości. Nawet jeśli w dorosłym życiu uda Wam się zrzucić zbędne kilogramy. Szczególnie groźna jest otyłość brzuszna, kiedy nadmiar tkanki tłuszczowej kumuluje się w okolicy jamy brzusznej. Jeśli dziecko ma wysoki wskaźnik BMI bardzo ważne jest, aby zmotywować je do zmiany.

Przede wszystkim trzeba reagować odpowiednio szybko. Im dłużej będziecie zwlekać, tym trudniej będzie zadbać o zdrowie dziecka. Pojawienie się choroby towarzyszącej może skutkować koniecznością przyjmowania leków. Dieta i aktywność fizyczna oraz regularne badania są w stanie uchronić młodego człowieka od przykrych konsekwencji choroby. Miejcie to na uwadze i działajcie zapobiegawczo. Zachęcajcie dziecko do aktywności fizycznej. Pokazujcie mu różne dyscypliny sportu, a w końcu któraś je zainteresuje. Jeśli natomiast problem już się pojawił, nie bójcie się skontaktować ze specjalistą.